«ابن سینا» نیز سرگردان است!
افشین داورپناه، انسان‌شناس و عضو هیات علمی پژوهشکده فرهنگ و هنر، در یادداشتی به انتقاد از ناشرانی پرداخته است که ترجمه کتاب «شفا»ی ابن‌سینا به زبان فارسی به قلم استاد عبدالله انوار، را منتشر نمی‌کنند. عبدالله انوار مدت‌هاست که این کتاب ارزشمند را ترجمه و شرح کرده است، اما هر ناشری که در جریان کتاب قرار می‌گیرد از انتشار آن سرباز می‌زنند.
البته و به طور قطع، چنین آثاری مخاطبان ویژه‌ای دارد و قاعدتا نمی‌توانند فروش انبوه داشته باشند؛ این قیبل کتب، در زمره میراث ارزشمند علمی و فرهنگی و بخش مهمی از تاریخ علم و حکمت در ایران و جهان اسلام به شمار می‌آید و در بدیهی‌ترین شکل، باید شرایط به گونه‌ای باشد که حداقل نسخه‌هایی از این آثار در کتابخانه‌های عمومی و به‌ویژه تخصصی کشور در دسترس علاقه‌مندان و پژوهشگران باشد.
توجه داشته باشیم که تکنولوژی چاپ، اینک به نحوی است که شما می‌توانید از هر کتاب به هر میزان که بخواهید چاپ کنید. در مورد این کتاب ارزشمند نیز آیا این امکان وجود ندارد که برای مثال فقط هزار دوره از این اثر بیست و دو جلدی چاپ شود و در کتابخانه‌های مهم کشور در دسترس علاقه‌مندان، پژوهشگران و دانشجویان قرار گیرد؟ آیا در کتابخانه‌های دانشگاه‌های معتبر کشور نباید نسخه‌ای از یکی از مهمترین آثار تاریخ علم و فلسفه ایران و جهان اسلام وجود داشته باشد؟ مسلما انتشار مجموعه ۲۲ جلدی کتاب ارزشمند «شفا» وظیفه بخش خصوصی نیست و بسیاری از ناشران خصوصی به دلیل احتمال عدم بازگشت سرمایه و یا بازگشت آن در بازه زمانی طولانی، اساسا نمی‌توانند چنین اثری را منتشر کنند، مضافا اینکه در همه جای دنیا، این گونه آثار با حمایت‌های مالی دولتی یا سرمایه‌گذاری نهادهای علمی از قبیل مراکز و موسسه‌های پژوهشی، دانشگاه‌ها و فرهنگستان‌ها منتشر می‌شود.
جالب است بدانیم که کتاب «شفا»ی ابن‌سینا، چندین سال پیش در قاهره ـ و البته به همان زبان عربی و همراه با توضیحاتی ـ منتشر شد. پژوهشکده فلسفه فرهنگستان علوم جمهوری تاجیکستان نیز چند سال پیش، نخستین‌بار «منطق» شفای ابن‌سینا را به زبان روسی و زبان تاجیکی فارسی ترجمه و منتتشر کرد. فعالیت‌های «ابن‌سینا پژوهی» پژوهشکده فلسفه فرهنگستان علوم جمهوری تاجیکستان تا حدی است که این پژوهشکده تا کنون ۱۳ جلد از آثار ابن‌سینا را به زبان تاجیکی و خط سیریلیک منتشر کرده است و انتشار سه اثر دیگر را نیز در دست اقدام دارد.
فهرست بلندبالایی از آثار را به بوعلی سینا نسبت داده‌اند که در این فهرست، تعلق ۱۳۱ اثر به دانشمند ایرانی مسجل است و ۱۱۱ اثر نیز صرفا «منسوب» به اوست. با وجود این، دو کتاب «قانون» و «شفا»، مهمترین و شناخته‌شده‌ترین آثار ابن سینا به شمار می‌آید؛ «الشفا»، مهمترین و شناخته‌شده‌ترین کتاب ابن‌سینا در حکمت است که در آن به بحث از منطق، طبیعیات، ریاضیات و الهیات پرداخته است. این کتاب در کنار کتاب «قانون»، سالهاست در مجامع علمی جهان شناخته شده است. البته «قانون» معروف‌ترین و اثرگذارترین کتاب بوعلی سینا به شمار می‌آید؛ این کتابها نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری علوم نوین در دنیای مدرن و پیشرفت آنها داشته‌اند. از قرون سیزدهم و چهاردهم میلادی به بعد، ترجمه‌های متعددی از این دو کتاب به زبان‌های لاتین، فرانسوی، انگلیسی، آلمانی و حتی عبری انجام شده است.
اگر چه پیش از این، ترجمه مقالات یا بخش‌هایی از کتاب شفا به صورت پراکنده انجام شده اما هرگز کسی به ترجمه کامل این کتاب اهتمام نورزیده بود. ترجمه کامل کتاب شفا که توسط اندیشمند توانا و خبره، استاد عبدالله انوار انجام شده است صرفا یک ترجمه نیست و از آنجا که مطالعه موضوعات مطرح شده در کتاب شفا، نیازمند ارائه توضیحات مفصل و گاه پیچیدهای است، استاد انوار کوشیده تا در کنار ترجمه، به ضرورت مطلب، توضحیاتی در باب هر موضوع ارائه کند و در واقع، فهم مطالب ارائه شده در کتاب، بدون در اختیار داشتن چنین توضیحاتی دشوار خواهد بود. استاد انوار با این کار، مجموعه مطالب متنوعی از میراث فکری ایرانی ـ اسلامی را برای استفاده پژوهشگران حوزه‌های فلسفه، منطق، ریاضیات، طبیعیات، الهیات ـ و حتی هنر ـ و محققان تاریخ علم و اندیشه در ایران و جهان اسلام فراهم کرده‌است.
کتاب «قانون» نیز که مهمترین و شناخته شده‌ترین کتاب ابن سینا در جهان و همچنین مهمترین اثر در تاریخ علوم پزشکی ایران و جهان اسلام به شمار می‌آید، اگر چه تا همین اواخر در ایران به زبان فارسی ترجمه نشده بود اما در اروپا نخستین بار در سال ۱۵۹۳ میلادی در دو جلد در شهر رم منتشر شد. این کتاب ظرف ۱۰۰ سال گذشته در مصر و هندوستان (لاهور و لکنهور) نیز منتشر شد. با این حال، هیچکدام از نهادهای پژوهشی و دانشگاهی دولتی (با بودجههای قابل توجه در اختیار) نسبت به ترجمه و انتشار این اثر اقدامی نکرده بودند. در این شرایط، مرحوم عبدالرحمان شرفکندی (مترجم نامدار کرد) بود که بدون هیچ حمایتی و صرفا بر اساس علاقه و احساس وظیفه شخصی، دو دهه از عمر خود را در دهه‌های ۱۳۴۰-۱۳۶۰ برای ترجمه این اثر گرانسنگ صرف کرد و بالاخره پس از قرنها، در سال ۱۳۶۴، نخستین ترجمه فارسی کتاب «قانون» با ترجمه عبدالرحمان شرفکندی و به همت انتشارات سروش منتشر شد. به تازگی نیز، در سال ۱۳۹۳، این ترجمه از کتاب قانون با تلاش ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری مورد بازنگری قرار گرفت و تلاش شد ویراست جدید از این اثر در هشت جلد تهیه و آماده انتشار شود.
داستان ناراحت کننده ترجمه و انتشار دو کتاب معروف و مهم «قانون» و «شفا»، نشانه‌ای است آشکار از کم توجهی و سهل انگاری ما نسبت به داشته‌ها و پشتوانه‌های فکری، علمی و فرهنگی‌مان. در این سهل‌انگاری به ویژه نهادها و سازمان‌های مسئول در این زمینه، به شدت مقصراند و باید پاسخگو باشند.
هنوز آثار قابل توجهی از اندیشمندان و دانشمندان گذشته ایران زمین، از عربی به فارسی ترجمه نشده و آثار بسیاری دیگر نیز اگر چه به زبان فارسی نوشته شده اما در آرشیوهای شخصی و کتابخانه‌ها، بایگانی شده و امکان انتشار برای آنها فراهم نشده‌است.
اینک با توجه به تلاش ارزشمند و قابل قدردانی استاد انوار، انتظار می‌رود، با همت سازمان‌ها و نهادهای مسئول در این زمینه، جامعه ایرانی، به زودی شاهد انتشار اثر ۲۲ جلدی شفای ابن سینا باشد. باشد که فرزندان‌مان بتوانند یکی از مهمترین آثار معروف‌ترین حکیم ایرانی را به زبان فارسی مطالعه کنند.
منبع: ایبنا
پیوند کوتاه به این مطلب:
کلیه حقوق سایت متعلق به انجمن فرویدی است