جامعه ایرانی به نقل از پایگاه خبری تحلیلی اشراق‌نیوز: نشست اخلاق حرفه‌ای علم در ایران، صبح شنبه ۱۳۹۳/۱۰/۲۷ در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با حضور استادان، دکتر صادق آیینه‌وند رئیس پژوهشگاه علوم انسانی، دکتر هادی خانیکی عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دکتر داریوش فرهود پدر علم ژنتیک ایران و دکتر محمد امین قانعی‌راد رئیس انجمن جامعه‌شناسی ایران و عضو هئیت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور برگزار شد.

ابتدای این جلسه با خیرمقدم دبیر علمی نشست و رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی آغاز شد و در ادامه، اساتید حاضر به آسیب‌شناسی اخلاق حرفه‌ای در ایران پرداختند. سخنان اساتید در تبیین وضعیت اخلاق حرفه‌ای علم، در ادامه خواهد آمد.
 
اولین سخنران این نشست دکتر داریوش فرهود، پدر علم ژنتیک ایران و عضو کمیسیون اخلاق زیستی یونسکو بود. وی با اشاره به بحث توسعه علم گفت: وقتی که کار علمی دستوری شد و گفتند که باید در منطقه مقام اول را بگیریم، تولید علم به معنای تولید مقاله آغازشد. نه تولید علم واقعی. در نتیجه کیفیت افول کرد و آنچه که از علم تولید کردیم تبدیل به عمل نشد. یعنی فقط علم نظری تولید شد.
 
وی افزود: در بهترین حالت عده‌ای مقالاتی خوب، شبیه مقالاتی که در خارج وجود داشت تولید و در بدترین حالت، عده‌ای شروع به تولید مقاله با استفاده از داده‌پردازی کردند و می‌کنند. وقتی که جلوی درب دانشگاه ما می‌نویسند: نوشتن مقاله ISI در یکروز، مشخص می‌شود که این مقالات از چه سطح کیفی برخوردار است.
 
وی با اشاره به مبحث سبک زندگی خاطر نشان کرد: بسیاری از مسائل مربوط به سبک زندگی است. ما ۱۲۰هزار شهید و جانباز تقدیم نکردیم که عده‌ایی ساعت بخرند ۲۰۰میلیون تومان و یا خودکار بخرند ۳۰ میلیون تومان!! ما افت شدیدی در کیفیت کارها پیدا کردیم.
 
وی با توجه به مساله اخلاق عمومی جامعه بیان داشت: وقتی پلیس در خیابان خط ممتدی می‌کشد و عبور از آن را ممنوع می‌کند و می‌بیند که کسی اعتنایی به این خط ندارد و مردم از خط عبور می‌کنند، خط را به دو خط تبدیل می‌کند. خرج این فرهنگسازی دو برابر شده است. پلیس دوباره مشاهده می‌کند که یکسری به این خطوط ممتد اعتنایی ندارند و مجبور می‌شود یکسری موانع فیزیکی در خیابان تعبیه نماید. در صورتی که مردم دوباره اعتنایی نکنند پلیس مجبور می‌شود که به فواصل گوناگون، از مامورین خودش استفاده کند. این مراحل هر کدام برای مملکت ما خرج بردار است. خرج‌هایی که لزومی نداشته است.این همان بی‌اخلاقی در حوزه رانندگی است.
 
وی بیان کرد: ما فکر می‌کنیم همه لطمات مربوط به حصر اقتصادی ما توسط اروپا است. حصر اقتصادی به اندازه بی اخلاقی‌های خودمان در درون جامعه، به ما لطمه اقتصادی نمی‌زند. اسراف آب، برق و انرژی و کمکاری کارمندان همه مصادیق بی‌اخلاقی است. مسئول اسراف‌ها و کمکاری‌های ما، آمریکا نیست. مسئولش خود ما هستیم. مسئولش من ایرانی هستم. سعدی در شعری می‌گوید: دشمن به دشمن آن نپسندد که بی‌خرد … با نفس خود کند به گمان صلاح خویش
 
در ادامه این نشست دکتر قانعی‌راد به ایراد سخنرانی پرداخت. وی با اشاره به تعارض دوگانه توسعه علمی و فساد علمی افزود: به نظر من بحث توسعه علمی در کنار فساد علمی، در کشور ما، یک تعارضی را ایجاد کرده است. فساد علمی با فقدان کیفیت درعلم همراه است. ما شاهد هستیم که حتی بسیاری از ترجمه‌های کتب، قابل فهم و قابل درک نیست و اشتباهات اساسی در ترجمه نیز صورت گرفته و باعث می‌شود تا دانشجو درک درستی از علم نداشته باشد.
 
وی افزود: متاسفانه ملاک در جلسات جذب اساتید، تعداد مقاله است و هیچ بحث عمیقی نمی‌شود تا از نظر علمی، ظرفیت استاد مورد بررسی قرار گیرد. در برخی موارد دانشجویان به جای دادن امتحان یک کتاب، از من تقاضا دارند تا یک مقاله بنویسند. و نوشتن یک مقاله را راحت‌تر از خواندن یک کتاب می‌دانند. من تعجب می‌کنم که در این کشور مقاله نوشتن از خواندن یک کتاب ساده‌تر شده است. در حالی که مطالعه یک کتاب دو یا سه روز بیشتر طول نمی‌کشد ولی نوشتن مقاله شش ماه کار کردن نیاز دارد! با این وضع چطور دانشجویان حاضر به نوشتن مقاله هستند ولی حاضر به دادن امتحان یک کتاب نیستند؟!
 
وی بیان داشت: متاسفانه ما در مسیری قرار گرفته‌ایم که محصول مهم‌تر از فرایند شده است. اساس علم بر فرایندهایش است نه بر محصولاتش. در دنیا اخیرا این نظر به وجود آمده که علم‌سنجی، در حال فاسدکردن علم است. مباحث علم‌سنجی و سنجش کمی برای علم یکسری مشکلاتی را ایجاد کرده و باعث شده تا از عمق اندیشه کاسته شود.
 
وی افزود: بزرگترین دانشمندان دنیا در حوزه‌های گوناگون علوم انسانی، مقالات علمی-پژوهشی زیادی ندارند. خیلی از اینها با نوشتن سه یا چهار کتاب توانستند در دنیا پایگاه علمی را پیدا کنند. اما در ایران، هم از طرف استاد و هم از طرف نظام ارزیابی به دانشجو فشار آورده می‌شود و هم خود دانشجو تمایل به نوشتن مقالات گوناگون دارد. این کار اثرات منفی زیادی دارد.
 
در ادامه این نشست دکتر خانیکی استادیار گروه علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی تهران به ایراد سخنرانی پرداخت. وی در این نشست ضمن یادآوری ولادت نبی اکرم(ص) به عنوان اسوه اخلاق بیان داشت: پیامبر اکرم(ص)، رسالت خود را بر اتمام و اکمال اخلاق قرار دادند واین یعنی پیشینی بودن اخلاق بر هر امری حتی امر دینی تا چه رسد به امر علمی.

وی افزود: جامعه ایران با سطوح مختلف از بحران و فساد اخلاقی مواجه است. این مورد اتفاق اندیشمندان، سیاستمدران و روشنفکران جامعه است. همه می‌گویند مساله اول جامعه ما مساله اخلاق است. مساله اخلاق، هم در مورد دانشگاه و هم در مورد نهاد مکمل دانشگاه، یعنی حوزه، قابل طرح است.
 
وی بیان داشت: بنده وضعیت علم را با هر سه گونه‌شناسی که برای اخلاق وجود دارد، یعنی اخلاق فضیلت‌گرا، اخلاق وظیفه‌گرا و اخلاق نتیجه‌گرا، خوب نمی‌بینم. هم بر اساس مشاهدات خودم و هم بر اساس تحقیقاتی که انجام شده است. جامعه علمی ما هم در وجه فردی و هم در وجه نهادی، دچار مشکلات متعدد اخلاقی است. جامعه علمی ما از نظر نهادی یعنی از نظر قوانین، ساختارها و غیره، سامان خوبی ندارد. یعنی قانون ارتقا اعضای هیئت علمی و یا قانون جذب دانشجو، به گونه‌ای است که فرد را وادار به عمل غیر اخلاقی می‌کند.
 
وی در ادامه بیان داشت: تغییر مداوم آیین‌نامه‌ی ارتقای اعضای هیئت علمی و یا جذب اساتید و غیره ، نشان دهنده وجود جامعه‌ای با اختلالات هنجاری است.
 
وی افزود: چیزی که بنده می‌بینم این است که اکثریت اعضای هیئت علمی و دانشجویان و کارمندان دانشگاه در اکثریت مواقع ، کنش اخلاقی نشان نمی‌دهند. گاهی ظاهر کار نشان می‌دهد که همه اخلاقی عمل می‌کنند ولی باطن چیز دیگری است. ممکن است استادی تمام کلاس‌های را منظم برگزار کند و فعل او از نظر دانشگاه اخلاقی باشد، ولی کیفیت کلاس‌های برگزار شده اصلا خوب نباشد و این مصداق بی‌اخلاقی است.
 
وی بیان کرد: اگر یک استاد یا دانشجو در دانشگاه خودش را همیشه با بازار به مفهوم تجاری‌اش مقایسه کند و همیشه به این اعتبار احساس عقب‌ماندگی کند، این کار، کار غیراخلاقی است. یک استادی که همیشه خودش را با بازار مقایسه می‌کرد، به سفری در شمال رفته بود و در آنجا دیده بود که کرایه قاطر از حق‌التدریسی که دریافت می‌کند بیشتر است. درنتیجه حرفش این شده بود که نرخ استاد دانشگاه از قاطر پایین‌تر است. با این دید اصلا نمی‌شود در دانشگاه ماند و در دانشگاه تدریس کرد. اگراستاد یا دانشجویی فقط برای منفعت مادی وارد دانشگاه شود، قطعا اشتباه کرده است.

منبع: جامعه ایرانی